संपूर्ण महागाथा मराठाशाहीची भाग ५७

 

संपूर्ण महागाथा मराठाशाहीची

संग्राहक ::विनोद जाधव

भाग ५७

#महाराष्ट्र_का_प्राचीन_इतिहास

-----------------------------------------------

#क्षत्रिया_मराठा_वाकाटक_साम्राज्य

पोस्तसांभार ::मराठा युग

------------------------------------------------

महाराष्ट्रावर राज्य करणारा पहिला क्षत्रिय मराठा राजवंश म्हणजेच सातवाहन. सातवाहन घराण्याच्या 450 वर्षांच्या कार्यकाळानंतर सातवाहनोची सत्ता गेली तेव्हा क्षत्रिय मराठा वाकाटक वंश महाराष्ट्राच्या विदर्भ प्रांतात उदयास आला, वाकाटक घराण्याची ताकद हळूहळू वाढत जाते. लागले आणि त्यांनी सभोवतालच्या सर्व प्रांत जिंकून आपले साम्राज्य महाराष्ट्र आणि आजूबाजूच्या प्रदेशात पसरवले.

वाकाटक साम्राज्याचा संस्थापक राजा म्हणजे #विंध्याशक्ती.

वाकाटक साम्राज्याचा पाया विंध्यशक्तिने घातला. वाकाटक साम्राज्याचा कार्यकाळ एस व्ही 250 पासून एस व्ही 500 पर्यंत होता. म्हणजे 250 वर्षे वाकाटक राजांनी महाराष्ट्र व परिसरातील प्रदेशावर राज्य केले. वाकाटक साम्राज्याची राजधानी #नंदिवर्धन होती आज #नागपूर म्हणतात. आज वाकाटक साम्राज्याची मुख्य राजधानी महाराष्ट्रातील नागपूर जिल्ह्यातील रामटेक गाव. नंतर वाकाटक राजा प्रवर्गसेन प्रथम राजधानी नांदिवर्धन येथून #वत्सगुल्म येथे स्थलांतरित झाली. वत्सगुल्मला आज #वाशिम म्हणतात. वाशीम आता महाराष्ट्रातील जिल्हा झाला आहे.

वाकाटक किंग #प्रभारसेन _ प्रथम यांनी वाकाटक साम्राज्य विस्तारले आणि स्वतःला राजा आणि सम्राट ही पदवी धारण केली. प्रवरसेन प्रथमने त्यांच्या कार्यकाळात 4 अश्वमेध यज्ञ आणि 1 वाजपय्या यज्ञ केले होते.

वाकाटक किंग प्रथम पृथ्वीसेन यांनी दक्षिणेतील #कुंतल प्रांत जिंकून वाकाटक साम्राज्य विस्तृत केले. कुंतल याला आजचे #कोल्हापूर म्हणतात जो आज महाराष्ट्राचा जिल्हा आहे. वाकाटक राजा #दुसरा _ रुद्रसेन यांचा विवाह #प्रभावती _ देवीशी झाला होता त्यावेळी गुप्त साम्राज्याची राजा चंद्रगुप्त प्रथम यांची कन्या. आणि वाकाटक साम्राज्याची ताकद या वैवाहिक गोष्टीमुळे प्रचंड वाढली. दक्षिणेकडे जिंकण्यासाठी ज्या राज्यांचा उल्लेख केला जातो त्या राज्यात वाकाटक राजांचं नाव नाही जे गुप्तहेर राजांनी नंतर जिंकलं. दक्षिणेतील वाकाटक राजे वगळता इतर सर्व राज्ये गुप्तहेर राजांनी जिंकली.

प्रभावती गुप्त यांच्याशी लग्न करून अवघ्या 5 वर्षांच्या दरम्यान दुसरा रुद्रसेन मरण पावला. मग वाकाटक साम्राज्याचा संपूर्ण कारभार प्रभाती गुप्त यांनी 13 वर्षे चालवला. आणि दुसरा चंद्रगुप्त प्रभावती देवीला मदत केली.

वाकाटक राजा हरीशेन यांच्या काळात वराहदेव नावाचे त्यांचे मंत्री जगप्रसिद्ध वेरुळ अजंठाच्या लेणीमध्ये अनेक ग्राफिटी आणि पुतळे बनवले.

वाकाटक किंग #दुसरा _ प्रवर्सेन यांनी #सेतूबंध नावाचे पुस्तक महाराष्ट्र प्राकृत भाषेत लिहिले. या नैसर्गिक महाराष्ट्रीय भाषेचे नंतर मराठी भाषेत रूपांतर झाले. प्रख्यात संस्कृत कवी #कालिदास या दुसऱ्या प्रवरसेनच्या दरबारात होते. येथे त्यांनी #मेघदूत नावाची कविता लिहिली.

वाकाटक राजांनी जगप्रसिद्ध वेरुळ अजंठा येथील लेनिया (लेणी) बांधली होती. अजंठाच्या लेनिओ (लेणी) ला वाकाटक ची वंशावळ आहे जिथे वाकाटक वंशज म्हणतात ते पुढे वंशावळ देतात.

● विंध्यानची शक्ती

● प्रवरसेन प्रथम

● प्रवरापूर-नंदिवर्धन शाखा

● प्रथम रुद्रसेन

● पृथ्वीसेन प्रथम

● रुद्रसेन दुसरा

●प्रभावतीगुप्ता

●दिवाकरसेन

● दामोदरसेन (प्रवरसेन द्वितीय)

●नरेन्द्रसेन

● पृथ्वीसेना द्वितीय

●वत्सगुल्म शाखा

● सर्वसेना तिसरी

● विंध्यासेन (विंध्याशक्ती द्वितीय)

● प्रवरसेन II

● देवसेन

●हरिसेण

तर ही आहे क्षत्रिय मराठा वाकाटक घराण्याची वंशावळ वेरुळ अजिंठा येथील लेणीओ (लेणी) दिली आहे. जो पहिला राजा विंध्यशक्ति पासून शेवटचा राज्यकर्ता हरीसेन यांना दिला जातो.

काही इतिहासकारांनी वाकाटक राजांना ब्राह्मण घोषित केले पण याचा समकालीन पुरावा नाही. सनातन वैदिक आर्य हिंदू धर्मानुसार राजा फक्त क्षत्रिय आहे.

वाकाटक साम्राज्याच्या काळात महाराष्ट्राचा सर्वांगीण विकास झाला. वाकाटक राजांनी संस्कृत आणि निसर्ग महारष्ट्रातील कवींना आश्रय देऊन भडकवले होते. वाकाटक काळातील काव्य आणि वाङ्मय निर्मितीत महाराष्ट्रीय वैदर्भी आणि वाछोमी पद्धतीला प्राधान्य.

वाकाटक साम्राज्याच्या राजांनी कारागिरालाही उत्तेजित केले होते. आज आपण वेरूळ अजंठा येथील लेनिओ (लेणी) मध्ये जे पाहत आहोत.

!!जय भवानी!!

!!जय शिवराय!!

!! जय शिवराय!!